Dzień 43. z 80 / Nowy Targ / Poranek WNET – O historii i geografii Orawy i Podhala, o nieco zapomnianym „powstaniu chochołowskim” z 1846 r
oku oraz o dzisiejszej działalności Związku Podhalan.
Gościem Witolda Gadowskiego w Poranku WNET z Nowego Targu był pan Julian Stopka, prezes oddziału Związku Podhalan na Orawie.
Orawa to zachodnia część dzisiejszego powiatu nowotarskiego. Jej historia wiąże się nie tylko z Królestwem Polskim, ale też z Węgrami. Orawa to odrębny geograficznie region – oddzielony jest od Podhala wododziałem europejskim – rzeki płynące przez Orawę to dorzecze Dunaju, a więc Orawa należy do zlewiska Morza Czarnego. Z kolei Podhale to dorzecze Dunajca, który wpada do Wisły, a więc należy do zlewiska Morza Bałtyckiego. Oprócz różnic geograficznych są też istotne różnice kulturowe, widoczne między innymi w strojach ludowych, które na Orawie i Spiszu różnią się od strojów góralskich.
Teren Orawy był problematyczny, jak to określił gość Radia WNET, gdyż powstająca po I wojnie światowej Polska spierała się o niego z Czechosłowacją. Formalnie Polska przejęła Orawę 7 sierpnia 1920 r. Potem jeszcze w 1924 r. miała miejsce korekta granicy, na podstawie której Polska oddała Czechosłowacji Głodówkę i Suchą Górę, a otrzymała masyw Babiej Góry i górną część Lipnicy Wielkiej.
Najstarszą wioską i stolicą Orawy jest Jabłonka, założona w 1558 r., a więc stosunkowo późno w porównaniu z lokalizacjami wiosek na Podhalu.
Czy słusznie oskarża się Orawian, że wydali Janosika? Janosik – jak twierdzi Julian Stopka – został wydany przez kobietę, a nie przez Orawian. Sam Janosik – ten historyczny – nie był zresztą Orawianinem czy Podhalaninem, a Słowakiem. Legenda Janosika powstała w wyniku zlania się historii i legend o różnych lokalnych rozbójnikach, również po naszej stronie granicy.
Gość Poranka opowiedział też o tzw. powstaniu chochołowskim z 1846 r., nazywanym na Podhalu poruseństwem chochołowskim. Był to epizod związany z powstaniem krakowskim. Do powstańców z Chochołowa nie dotarła informacja o odwołaniu powstania. Poruseństwo wybuchło, ale zostało stłumione przez Austriaków przy pomocy mieszkańców Czarnego Dunajca, którzy zdaniem Juliana Stopki zostali sprowokowani do tego przez władze zaborcze. Śladem tych wydarzeń jest ustawienie figury świętego Jana Nepomucena w Chochołowie – zwrócona jest plecami do wioski Czarny Dunajec.
[related id=33956]Pan Julian Stopka opowiedział także o działalności Związku Podhalan. Jest to stowarzyszenie skupiające górali przywiązanych do ruchu góralskiego, będące następcą Związku Górali. Ma obecnie 83 oddziały, w tym trzy za granicą – w Kanadzie, w USA i w Austrii. W Polsce do związku należą górale od Górali Śląskich na zachodzie po Górali Sądeckich i Lachów Sądeckich na wschodzie góralszczyzny.
Zapraszamy do wysłuchania całej rozmowy z Julianem Stopką w trzeciej i piątej części Poranka WNET, a w niej także o pochodzeniu niektórych nazwisk góralskich i orawskich, o tym, jak przebiega granica między Podhalem a Orawą oraz czym się różnią tradycyjne stroje orawskie od podhalańskich.
JS
