Tomasz Wybranowski
W tym roku przypada 140 rocznica urodzin profesora Jana Łukasiewicza – największego logika ostatnich stu lat, twórcy m.in. logiki modalnej i odkrywcy systemów logik wielowartościowych, które stanowią fundament współczesnej informatyki. Ostatnie lata życia uczony spędził w Dublinie. Pamięć wielkiego polskiego naukowca uczcił dubliński University College. Katedra filozofii tego uniwersytetu była organizatorem międzynarodowej konferencji „Łukasiewicz w Dublinie”, która zgromadziła ponad 60 filozofów i logików z całego świata. (…)
Kiedy wielki świat dowiedział się o naszym wybitnym logiku i filozofowie? Było to w 1920 roku, kiedy Jan Łukasiewicz ogłosił swój słynny półstronicowy autoreferat „O logice trójwartościowej”, w którym przedstawił implikacyjno-negacyjny system trójwartościowej logiki. Trójwartościowy system logiki Łukasiewicza stanowi fragment systemu logiki Posta. (…)
Jan Łukasiewicz jest znany na całym świecie dzięki „Notacji polskiej”, nazywanej też zapisem przedrostkowym. Notacja Łukasiewicza to system zapisu wyrażeń logicznych (a później arytmetycznych), podający najpierw operator, a potem operandy (czyli argumenty). Po raz pierwszy nowy system został przedstawiony we wspomnianym już roku 1920.
Różniła się ona od zapisów nawiasowych używanych do tego czasu, lansowanych przez klasyczne dzieło formalizmu logicznego Principia Mathematica Bertranda Russella i A. N. Whiteheada. Notacja Łukasiewicza pozwala na łatwiejsze przeprowadzanie operacji na formułach o znacznej długości; formuły krótsze wydają się bardziej „intuitywne”.
Notacja ta używana jest w logice znacznie rzadziej niż notacja nawiasowa. Teraz informatyka jest jedynym polem, gdzie zapis ten jest wciąż popularny, zwłaszcza w wersji tzw. „notacji Azciweisakuł” (notacji odwróconej Łukasiewicza (lub polskiej), która została opracowana przez australijskiego naukowca Charlesa Hamblina jako „odwrócenie” beznawiasowej notacji polskiej Jana Łukasiewicza na potrzeby zastosowań dla celów informatycznych. (…)
Jan Łukasiewicz jest także autorem logiki trójwartościowej oraz pierwszego nieklasycznego rachunku logicznego, na bazie którego powstały logika modalna, logika probabilistyczna i logika rozmyta. (…)
Nasz wybitny filozof i logik urodził się 21 grudnia 1878 roku we Lwowie. (…) W roku 1897, po ukończeniu gimnazjum filologicznego, rozpoczął studia w Uniwersytecie Lwowskim na wydziałach filozofii i matematyki. W roku 1902 obronił pracę doktorską, a pierścień doktorski z diamentami otrzymał z rąk samego cesarza Franciszka Józefa I.
W tym czasie jego wielkim przyjacielem jego był już jego pierwszy nauczyciel uniwersytecki, prof. Kazimierz Twardowski, z którym stworzyli później podwaliny polskiej szkoły matematycznej, nazywanej także często szkołą lwowsko-warszawską.
W 1905 roku został stypendystą autonomicznego rządu galicyjskiego i przez rok słuchał wykładów na wydziałach filozofii Uniwersytetu Berlińskiego i w belgijskim Louvain. W 1906 roku był już doktorem habilitowanym i został mianowany wykładowcą filozofii, tak zwanym Privatdozent, na Uniwersytecie Lwowskim.
W roku odzyskania przez Polskę niepodległości prof. Łukasiewicz porzucił życie wykładowcy i pedagoga na ponad dwa lata. Najpierw otrzymał fotel Dyrektora Szkół Wyższych przy polskim Ministerstwie Oświaty, zaś w styczniu 1919 roku z rąk premiera Ignacego Paderewskiego otrzymał tekę ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Po złożeniu ministerialnego urzędu w styczniu 1920 roku, nieprzerwanie do roku 1939 był profesorem filozofii w Uniwersytecie Warszawskim. W tym czasie dwukrotnie piastował funkcję rektora Uniwersytetu, został odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu „Polonia Restituta”. Stał się jedną z najważniejszych postaci kadry naukowej Uniwersytetu Warszawskiego.
Razem z Alfredem Tarskim i Stefanem Banachem prowadził swoje prace, m.in. nad podstawą odwrotnej notacji, nazywanej wkrótce – z racji doniosłości odkrycia – „notacją polską” (notacja – sposób zapisu wyrażeń arytmetycznych). O Janie Łukasiewiczu stało się głośno po publikacji jego naukowych dysertacji z zakresu logiki trójwartościowej – pierwszego nieklasycznego rachunku logicznego.
Rok przed wybuchem wojny, niemiecki Uniwersytet w Münster w Westfalii przyznał polskiemu uczonemu tytuł Doktora Filozofii Honoris Causa. Nie jest tajemnicą, że stało się to na skutek zabiegów długoletniego przyjaciela, powiernika i naukowego sprzymierzeńca Jana Łukasiewicza – profesora Heinricha Scholza. Mowę laudacyjną wygłosił oczywiście Scholz, który w Niemczech hitlerowskich był jedynym w całej III Rzeszy profesorem logiki matematycznej. U schyłku życia profesor Łukasiewicz wielokrotnie się z tego tłumaczył.
W przeciwieństwie do innych polskich profesorów, którym w każdej chwili groziło rozstrzelanie albo wywóz do obozu koncentracyjnego, profesor Łukasiewicz miał niemieckich protektorów. Jednym z nich był wspominany już profesor Heinrich Scholz, któremu dzięki pomocy Jurgena von Kempskiego i staraniom niemieckiego ambasadora von Moltkego udało się zdobyć adres Łukasiewicza. Do pierwszego po latach spotkania doszło 15 października 1939 roku. Wkrótce Łukasiewicz otrzymał pracę w warszawskim Archiwum Miejskim. (…)
W 1943 roku H. Scholz sondował możliwość zatrudnienia profesora na Uniwersytecie w Zurychu. Rozmawiał nawet na ten temat z filozofem i matematykiem szwajcarskim Ferdynandem Gonsethem, o czym świadczy korespondencja między nimi. Wreszcie po wielu staraniach Łukasiewicz niemal w ostatniej chwili wyjechał z żoną z Warszawy. (…)
Jan Łukasiewicz w stolicy Belgii zaangażował się w prace Polskiego Instytutu Naukowego, gdzie wykładał logikę. Na przełomie lutego i marca 1946 r. spotkał Irlandczyka w mundurze polskiej armii. Ów nieznajomy zachęcił go do wyjazdu do Irlandii, utrzymując, że irlandzki rząd oferuje natychmiast schronienie i pracę dla kilku polskich uczonych. Profesor Łukasiewicz nie zastanawiał się ani chwili, wiedząc, że na powrót do Polski nie ma szans, zaś sytuacja w Belgii jest niepewna. Po otrzymaniu wizy irlandzkiej w ambasadzie w Paryżu oraz angielskiej wizy tranzytowej Jan i Regina Łukasiewiczowie udali się w podróż. 4 marca 1946 roku byli już w Dublinie. Tydzień później zostali przyjęci przez Éamona De Valerę, premiera rządu. De Valera przyrzekł Łukasiewiczowi „pozycję naukową na miarę jego zasług i umiejętności”. Tak też się stało. Pod koniec września 1946 r. Jan Łukasiewicz otrzymał nominację na tymczasowego profesora logiki matematycznej w Królewskiej Akademii Irlandzkiej.
Cały artykuł Tomasza Wybranowskiego pt. „Ojciec nowożytnej informatyki był Polakiem” znajduje się na s. 17 kwietniowego „Kuriera WNET” nr 46/2018, wnet.webbook.pl.
„Kurier WNET”, „Śląski Kurier WNET” i „Wielkopolski Kurier WNET” są dostępne w jednym wydaniu w całej Polsce w kioskach sieci RUCH, Kolporter i Garmond Press oraz w Empikach, a także co sobota na Jarmarkach WNET w Warszawie przy ul. Emilii Plater 29 (na tyłach hotelu Marriott), w godzinach 9–15.
Wersja elektroniczna „Kuriera WNET” jest do nabycia pod adresem wnet.webbook.pl. W cenie 4,5 zł otrzymujemy ogólnopolskie wydanie „Kuriera WNET” wraz z regionalnymi dodatkami, czyli 40 stron dobrego czytania dużego (pod każdym względem) formatu. Tyle samo stron w prenumeracie na www.kurierwnet.pl.
