Kategoria: Ekonomia

Wróć na Wnet.fm

Waluta, podatki i bankowość w zaborze pruskim / dwunasta audycja z cyklu „Czy fortuna kołem się toczy”

Data publikacji:

Polityka fiskalna i bankowa na ziemiach polskich zaboru pruskiego.Opresyjny w stosunku do Polaków system wymógł rozwój polskiej spółdzielczości kredytowej dzięki, której powstały m.in. Kasy Stefczyka.

Waluta

W rozdrobnionych politycznie Niemczech korzystano z wielu różnych walut. Gdy w 1619 roku powstał pierwszy w Rzeszy bank publiczny, podjęto próbę skutecznego zapanowania nad ówczesnym chaosem monetarnym, a w niemieckim systemie pieniężnym pojawiła się „marka”. Rachunki prowadzone w markach miały uchronić  klientów przed skutkami „psucia” pieniądza, którym ulegały pozostałe waluty.

W tym czasie w Prusach obowiązywał system monetarny oparty na talarze. Podczas wojen w drugiej połowie XVIII i na początku XIX wieku waluta pruska ulegała deprecjacji, a Prusy eksperymentowały z pieniądzem papierowym. Pierwsza próba stabilizacji waluty miała miejsce w 1811 roku. Jednak stabilizację udało się przeprowadzić dopiero w 1826, bo wcześniejsza próba została zniweczona przez wojnę w 1812 roku.

W ten sposób powstał system bimetalistyczny oparty na „złotym fryderyku” i srebrnym talarze. „Złoty fryderyk” był odpowiednikiem 5 talarów. W obiegu były również banknoty, bez ograniczeń wymienialne na kruszec. Natomiast w 1871 roku to marka stała się podstawową jednostką monetarną Rzeszy. W 1873 roku ostatecznie oparto markę na standardzie złota. Kurs marki ustalono na 1/3 talara pruskiego.

W 1875 roku powstał bank centralny Rzeszy skupiając większość banków emisyjnych jednoczących się Niemiec. W banku centralnym Rzeszy nie pracowali Polacy, co uniemożliwiło Polakom mieszkającym w zaborze pruskim zdobywanie doświadczeń i wiedzy w dziedzinie bankowości i polityki walutowej. Podobna sytuacja miała miejsce w zaborze rosyjskim.

Podatki

W 1810 roku, tuż po rozpoczęciu procesu uwłaszczenia chłopów, Prusy wydały dekret o finansach, wprowadzający jednolity, niedzielący już ludzi według stanów, system podatkowy. Pruski system został oparty na podatku gruntowym, przemysłowym, konsumpcyjnym oraz podatku od zbytku i stemplowym. Później dodano osobisty podatek klasowy. Podatek przemysłowy został zmodyfikowany i przekształcony w podatek dochodowy. Wprowadzono jeszcze progresywny podatek majątkowy oraz podatek płacony przez sprzedających nieruchomości. Podatki bezpośrednie dostarczały wyraźnie ponad połowę dochodów i były relatywnie większym obciążeniem dla bogatszych obywateli. Znaczną część wpływów stanowiły dochody z lasów i majątków państwowych.

Samorząd dysponował ok. 30% dochodów podatkowych państwa. Gminy miały prawo wprowadzania dodatków do podatków państwowych, ale tylko do bezpośrednich. W 1893 roku powiększono dochody gmin o wpływy z podatków: gruntowego, domowego i przemysłowego. Ustawa objęła także gminy wiejskie. Sejmiki powiatowe i prowincjonalne również miały prawo uchwalania podatków.

Bankowość

Niemieckie prawo bankowe oparte było na systemie rejestracji, a nie koncesji. Było zatem najbardziej liberalne, a w efekcie polska bankowość zaboru pruskiego była zdecydowania najsłabsza. Po kryzysie 1873 roku, kiedy upadł polski bank, wokół bankowości polskiej powstała stymulowana przez władze atmosfera nieufności. Ratunkiem okazał się  rozwój polskiej spółdzielczości kredytowej. W poznaniu powstała centrala finansowa pod nazwą  Bank Związku Spółek Zarobkowych SA, a kredyt hipoteczny obsługiwało istniejące od 1821 roku Towarzystwo Kredytowe Wielkiego Księstwa Poznańskiego, zastąpione w 1857 roku przez (zdominowane przez Niemców i niechętne polskim interesom) Nowe Towarzystwo Kredytowe dla Prowincji Poznańskiej W zaborze pruskim działały też komunalne kasy oszczędności.

W połowie XIX wieku powstały dwa główne systemy spółdzielczości kredytowe. Pierwszy przeznaczony był raczej dla zamożniejszych: wymagał wysokich wkładów członkowskich, ale ograniczał odpowiedzialność do ich wysokości. W Polsce reprezentowany przez wielkopolskie spółki zarobkowe. Drugi, znany jako system Raiffeisena, przeznaczony był dla biedniejszych, ponieważ zakładał niskie wkłady, ale za to nieograniczoną odpowiedzialność. W Polsce reprezentowany przez małopolskie kasy Stefczyka.

Projekt „Pieniądz – historia i teraźniejszość. Zarządzanie finansami – zagrożenia i szanse” – realizowany z Narodowym Bankiem Polskim w ramach programu edukacji ekonomicznej.

Wróć na Wnet.fm

Waluta, podatki i bankowość w zaborze austriackim / jedenasta audycja z cyklu „Czy fortuna kołem się toczy?”

Data publikacji:

Polityka fiskalna i bankowa na ziemiach polskich zaboru austriackiego. Słaby gulden powód nękającej wciąż XIX wieczną monarchię Habsburgów inflacji, którą uratowały przed bankructwem reformy Polaka.

Waluta

Podstawową austriacką jednostką monetarną był złoty gulden. Podczas wojen śląskich w latach czterdziestych XVIII wieku pojawił się w Austrii pieniądz papierowy emitowany przez Wiedeński Bank Miejski. Kurs banknotów wobec złotego guldena nieustannie spadał ze względu na nieustające wojny, a stabilizację odkładano na później. Panowanie austriackie w Galicji rozpoczęło się od inflacji.

W 1811 roku ruszyła reforma walutową. Dotychczasowe banknoty wymieniono na nowe pieniądze papierowe. Nowy pieniądz miał być wymienialny na monety kruszcowe i nie podlegać deprecjacji. Ale udział Austrii w koalicji anty-napoleońskiej w 1813 roku przekreślił szanse na stabilizację. Ogromne wydatki wojenne zmusiły Austrię do wprowadzenia do obiegu jeszcze jednego rodzaju pieniądza papierowego. Jego zabezpieczeniem miały być przyszłe wpływy z podatków. Znów powróciła inflacja. Walutę na dłuższy czas ustabilizowało utworzenie w 1816 roku Austriackiego Banku Narodowego i kolejna wymiana banknotów.

W 1857 roku Austria przystąpiła do niemieckich porozumień walutowych. Jednak 13 lat później została z nich wykluczona. Austrii nie udało się również wejść do Łacińskiej Unii Monetarnej, zapoczątkowanej w 1865 roku przez Belgię, Francję, Szwajcarię, Luksemburg i Włochy.

W 1878 roku, wobec reformy monarchii habsburskiej i utworzenia Austro-Węgier, Austriacki Bank Narodowy przekształcony został w Bank Austro-Węgierski, który był bankiem emisyjnym i wyróżniał się szerokim zakresem działań, ale w czasach kryzysów nie zachowywał się jak bank centralny, czyli nie był „ostatecznym źródłem kredytu” dla banków komercyjnych.

Twórcą reformy walutowej w 1892 roku był Polak, Julian Dunajewski, w latach 1880-1891 austriacki minister skarbu. Była to zasadnicza reforma, która uporządkowała finanse i zlikwidowała permanentny deficyt budżetowy. Przyjęto wówczas nową jednostkę walutową – koronę dzielącą się na 100 halerzy. Korona stanowiła ½ guldena.

System wprowadzony wówczas w Autro-Węgrzech nie był walutą złotą, czyli tzw. „złotym standardem” w pełnym sensie – wyemitowane pieniądze miały całkowitego pokrycia w zapasach złota, ale wymagały uzupełniającego pokrycia w walutach obcych wymienialnych na ten kruszec.

Podatki

Austriacki system fiskalny rozwinął się w odpowiedzi na uwłaszczenie chłopów w 1848 roku oraz wprowadzenie ustroju konstytucyjnego w 1867 roku. Dochody z tytułu podatków pośrednich i bezpośrednich były porównywalne. Wśród podatków pośrednich najważniejszy był podatek od spirytusu i podatek od cukru.

Skutkiem uwłaszczenia z 1848 roku była likwidacja podatku żydowskiego i wprowadzenie podatku dochodowego w miejsce podatku klasowego i pogłównego. W 1850 roku wprowadzono podatek spadkowy; w 1869 – gruntowy; w 1896 – zarobkowy; a w roku 1901 – podatek od obrotu nieruchomościami.

W Galicji funkcjonował wielostopniowy system samorządu terytorialnego. W sumie samorząd dysponował wpływami w wysokości 40% wpływów państwowych z Galicji. Na szczeblu krajowym Sejm od 1861 roku dysponował własnym budżetem w wysokości 20% wpływów państwowych, a więc takimi samymi środkami jak wszystkie inne szczeble samorządu łącznie.

Szczeble samorządu miały prawo uchwalać dodatki do podatków państwowych (z wyjątkiem podatku dochodowego), ale ich wysokość nie mogła przekraczać ustalonych progów procentowych. Takie dodatki były uchwalane przez Sejm Krajowy, powiaty, gminy oraz miasta.

Bankowość

Założenie banku w zaborze austriackim wiązało się z koniecznością uzyskania koncesji, ale jej uzyskanie było czystą formalnością. Efektem takiego systemu koncesyjnego był dość niski stopień bezpieczeństwa. Po pierwszym wielkim kryzysie bankowości austriackiej w 1873 roku założono osiem banków. Jedynie dwa z nich dotrwały do pierwszej wojny światowej. Kolejne kryzysy pociągały za sobą upadki następnych banków.

Pod koniec XIX wieku był życzliwy polskim interesom, a możliwość robienia tam kariery stały przed Polakami otworem.

W Banku Austro-Węgierskim pracowali Polacy, co pozwoliło im zdobywać doświadczenia i wiedzę w dziedzinie bankowości i polityki walutowej. Taka sytuacja było możliwa tylko w zaborze austriackim.

W Galicji rozwinęły się zarówno komunalne kasy kredytowe, jak i spółdzielczość kredytowa.

Projekt „Pieniądz – historia i teraźniejszość. Zarządzanie finansami – zagrożenia i szanse” – realizowany z Narodowym Bankiem Polskim w ramach programu edukacji ekonomicznej.

Wróć na Wnet.fm

Waluta, podatki i bankowość w zaborze rosyjskim / dziesiąta audycja z cyklu „Czy fortuna kołem się toczy?” 

Data publikacji:

Polityka fiskalna i bankowa na ziemiach polskich zaboru rosyjskiego, a także wzrost znaczenia rubla po wprowadzeniu jego wymienialności na złote imperiały do dziś uważane za dobrą lokatę kapitału.

Waluta

Od 1828 roku działał Bank Polski, który emitował złote polskie, dzielące się na 30 groszy. Unifikacji walutowej Królestwa Polskiego z Rosją dokonano w 1841 roku, gdy złote zastąpiono rublami. Bank Polski stopniowo tracił niezależność, a w 1885 roku ostatecznie został zlikwidowany i przekształcony w warszawski oddział Rosyjskiego Banku Państwa.

Jeden rubel dzielił się na 100 kopiejek, a Rosja była pierwszym krajem, który wprowadził taki, dziś powszechny, sposób dzielenia podstawowej jednostki monetarnej. Przez większość XIX wieku rubel był walutą srebrną i niezbyt solidną. W obiegu były banknoty wymienialne na żądanie na srebro. W styczniu 1897 roku sytuację zmieniła się, gdy w życie weszła reforma, która wprowadziła do obiegu złote ruble, czyli banknoty nowego wzoru wymienialne na złote monety bez ograniczenia kwoty. Do 1914 roku gospodarka rosyjska rozwijała się pomyślnie, a rubel był solidną walutą.

Podatki

W 1869 roku w ramach represji po powstaniu styczniowym zlikwidowano samodzielność skarbową Królestwa Polskiego, które zostało podporządkowane rosyjskiej „skarbówce”. Sumy, które trafiały do Rosji były zawsze wyższe od wydatków Kongresówki. Było to przejawem finansowej eksploatacji kraju.

Rosyjska „skarbówka” więcej dochodów czerpała z podatków pośrednich (np. akcyzy), co było relatywnie większym obciążeniem dla biedniejszych obywateli. Z podatków pośrednich (ceł, akcyz i monopoli) pochodziło 60% dochodów, z bezpośrednich – pozostałe 40%.

Wśród podatków pośrednich ok. 30% dochodów państwa przynosił monopol wódczany, który zastąpił akcyzę. Wśród akcyz duży dochód dawała akcyza od cukru. Wśród podatków bezpośrednich ważny był podatek gruntowy oparty na przedrozbiorowym podymnym, w pewnym momencie powiększony o koszty odszkodowań za uwłaszczenie. Było również podymne miejskie, które w 1902 roku zostało zastąpione podatkiem od nieruchomości miejskich. W 1882 wprowadzono podatek spadkowy, w 1893 – miejski państwowy podatek mieszkaniowy, a w 1898 – podatek przemysłowy. Natomiast aż do 1915 roku w Rosji nie funkcjonował podatek dochodowy.

Za podatek można uznać również kontrybucję nałożoną po powstaniu styczniowym. W Kongresówce płacili ją tylko właściciele ziemscy, zaś na ziemiach wcielonych bezpośrednio do Rosji płacili wszyscy Polacy. Od pewnego czasu to obciążenie było nazywane podatkiem od osób pochodzenia polskiego.

Bankowość

W 1825 roku w Warszawie powstało Towarzystwo Kredytowe Ziemskie, co umożliwiło rolnikom ubieganie się o kredyty hipoteczne. W 1828 roku powstał Bank Polski, który zajmował się emisją pieniądza, ale również w szerokim zakresie kredytował działalność inwestycyjną, co było również domeną banków publicznych w innych krajach.

Po powstaniu Rosyjskiego Banku Państwa w 1860 roku władze rosyjskie dopuściły tworzenie banków komercyjnych w formie spółek akcyjnych, ale ślady wcześniejszej nieufności do takiej formy prawnej znalazły odzwierciedlenie w restrykcyjnym prawie bankowym.

Rosyjskie prawo bankowe zakładało ścisłe oddzielenie kapitału inwestycyjnego od kredytów krótkoterminowych. Polacy odbierali tą restrykcyjność jako kolejną szykanę zaborcy, ale pogląd taki był tylko częściowo słuszny, bo w efekcie takiego systemu rosyjski system bankowy był bezpieczny. Do 1915 roku, gdy Rosjanie wycofali się z Polski, nie upadł żaden bank akcyjny.

W zaborze rosyjskim powstał Bank Handlowy w Warszawie (z inicjatywy Leopolda Kronenberga), Bank Dyskontowy Warszawski, Bank Handlowy w Łodzi oraz dwa duże banki wileńskie: Wileński Bank Ziemski i Wileński Bank Handlowy.

W zaborze rosyjskim rozwinęła się też spółdzielczość kredytowa.

Projekt „Pieniądz – historia i teraźniejszość. Zarządzanie finansami – zagrożenia i szanse” – jest realizowany wspólnie z Narodowym Bankiem Polskim w ramach programu edukacji ekonomicznej.

Wróć na Wnet.fm

Mikołaj Kopernik. Astronom, lekarz, strateg, ekonomista… / dziewiąta audycja z cyklu „Czy fortuna kołem się toczy?”

Data publikacji:

Słynny astronom za życia był bardziej ceniony za badania ekonomiczne. Tymczasem jest autorem słynnego prawa, że gorszy pieniądz wypiera lepszy, zwanego dzisiaj od jego nazwiska prawem Kopernika.

24 kwietnia 2017 r. Narodowy Bank Polski wprowadził do obiegu srebrną dziesięciozłotówkę upamiętniającą Mikołaja Kopernika. Moneta zainaugurowała serię „Wielcy polscy ekonomiści”.

Mikołaj Kopernik urodził się 19 lutego 1473 roku w Toruniu. Ród Koperników pochodził ze śląskiej wsi Koperniki nieopodal Nysy. Jest znany przede wszystkim jako polski astronom, autor dzieła „O obrotach sfer niebieskich”, w którym naukowo zaprezentował heliocentryczną wizję Wszechświata i doprowadził do jednej z najważniejszych rewolucji w nauce, nazwanej potem przewrotem kopernikańskim.

Rzadziej pamięta się, że Kopernik był również lekarzem i tłumaczem, a poza astronomią zajmował się także matematyką, strategią wojskową, prawem i właśnie ekonomią. Studiował w Akademii Krakowskiej, a następnie wyjechał do Włoch, żeby kontynuować naukę. Prawdopodobnie w czasie pobytu w Krakowie otrzymał niższe święcenia i został kanonikiem warmińskim. 20 października 1497 roku Kopernik objął kanonię warmińską, ale już kilka lat później, po uzyskaniu zgody kapituły warmińskiej, udał się na studia medyczne do Padwy. Do Polski powrócił pod koniec 1503 roku.

Mikołaj Kopernik zajmował się wieloma dyscyplinami badawczymi, a przełomowych odkryć dokonał nie tylko w astronomii. Był także uznanym ekonomistą. Traktaty na tematy ekonomiczne stanowią ważną część jego piśmiennictwa. Napisał je w latach 1516-32, gdy kilkakrotnie z przerwami pełnił rolę kanclerza warmińskiej kapituły katedralnej. Był wtedy administratorem dóbr kapituły, a także zarządzał jej folwarkami.

Gdy powstawały traktaty ekonomiczne Kopernika, nikt nie podzielał jego astronomicznych zainteresowań, a był ceniony jako ekonomista i lekarz. Piśmiennictwo Kopernika dotyczące zagadnień ekonomicznych wywodziło się z jego osobistych zainteresowań naukowych oraz wiedzy specjalistycznej związanej z badaniem zagadnień ekonomicznych, szczególnie tych dotyczących bicia monety i obserwacji warunków życia jemu współczesnych. Większość ekonomicznych manuskryptów Mikołaja Kopernika to zarówno referaty akademickie (przede wszystkim na temat bicia monet), jak i pisma praktyczne dotyczące jego działalności administracyjnej i finansowej.

Kopernik był jednym z pierwszych zwolenników nowoczesnej polityki pieniężnej. Pierwszy zarys jego myśli monetarnej znajdziemy w traktacie pt. „Rozmyślania”, który powstał w 1517 roku w Olsztynie i został napisany po łacinie. Druga redakcja ukazała się po niemiecku w roku 1519, co miało uczynić traktat bardziej przystępnym, szczególnie dla przedstawicieli miast. Następnie Kopernik powtórzył swoje rozumowanie 21 marca 1521 roku, gdy podczas zjazdu Stanów Pruskich na ratuszu w Grudziądzu odczytał swój projekt reformy monetarnej zatytułowany „O szacunku do monety”.

Najbardziej dojrzała wersja traktatu powstała w odpowiedzi na krytyczną ocenę – dokonaną przez Stany Pruskie – reformy monetarnej uchwalonej przez Sejm piotrkowski w 1526 roku. W dziele zatytułowanym „Rozprawa o biciu monety” pokazał przyczynę obniżania jakości i siły nabywczej pieniądza. Właśnie w tym traktacie sformułował ważne i teraz znane powszechnie prawo, zgodnie z którym gorszy pieniądz wypiera z obiegu lepszą monetę.

W czasach Kopernika działanie tego prawa można było zaobserwować jako skutek procesu „psucia monety”, który polegał na wprowadzaniu do obiegu monet o tym samym nominale, ale zawierających mniej kruszcu niż oryginały (najczęściej poprzez skrawanie krawędzi monet). Takie monety miały tę samą wartość nominalną reprezentującą ich wartość nabywczą, a osoba „psująca” monetę odzyskiwała część kruszcu, z którego moneta była wykonana. Zgodnie z prawem opisanym przez Kopernika, właśnie takie monety wypierały z obiegu te pełnowartościowe.

Mikołaj Kopernik zmarł 21 maja 1543 roku we Fromborku po wielomiesięcznej chorobie.

JS

Projekt „Pieniądz – historia i teraźniejszość. Zarządzanie finansami – zagrożenia i szanse” – realizowany z Narodowym Bankiem Polskim w ramach programu edukacji ekonomicznej.

Wróć na Wnet.fm

Arthur Betz Laffer. O teorii twórcy słynnej krzywej Laffera / ósma audycja z cyklu „Czy fortuna kołem się toczy?”

Data publikacji:

Bohaterem audycji był autor koncepcji tzw. krzywej Laffera, pokazującej, że podwyższanie stawek podatków tylko do pewnego momentu zwiększa wpływy, które po osiągnięciu maksimum zaczynają spadać.

Arthur Betz Laffer urodził się 14 sierpnia 1940 roku w Youngstown w Stanach Zjednoczonych. Jest amerykańskim ekonomistą, który zaproponował koncepcję, w ramach której obniżenie stawek podatkowych daje w efekcie większe wpływy z tytułu podatków. Jego teoria dotycząca podatków miała wpływ na amerykańską politykę gospodarczą w latach 80.

Laffer studiował ekonomię na Uniwersytecie Yale i ekonomię międzynarodową na Uniwersytecie Stanforda. Jako główny ekonomista w rządowym Biurze ds. Zarządzania i Budżetu w latach 1970-72 zwrócił uwagę swoimi podażowymi teoriami ekonomicznymi. Według nich obniżki w podatkach dla firm i osób spowodują zwiększenie wzrostu ekonomicznego, a w dłuższym terminie również zwiększenie dochodów państwa.

Laffer nakreślił słynną krzywą Laffera, która pokazuje, że rozpoczynając od zerowej stawki podatkowej, jej wzrost będzie powodował wzrost dochodów państwa z tytułu podatków, ale tylko do pewnego punktu, w którym stawka podatkowa jest na tyle wysoka, że kolejne wzrosty powodują spadek dochodów państwa. Dzieje się tak dlatego, że wyższe podatki zniechęcają do zarabiania lub deklarowania dochodu do opodatkowania. Właśnie dlatego obniżka podatków może spowodować wzrost dochodów państwa.

Twierdzenia Laffera miały znaczący wpływ na politykę podatkową prezydenta Reagana na początku lat 80. Gabinet Ronalda Reagana zdecydował się wtedy obniżyć stawki podatku od osób fizycznych. Najwyższa stawka została w 1981 roku obniżona o 20%. Po tych zmianach przychody z podatków wzrosły – w 1986 roku były o blisko 50% wyższe w porównaniu do roku 1981. W 1986 roku nastąpiła kolejna, 22% obniżka najwyższej stawki podatkowej i w ciągu dwóch lat przychody podatkowe ponownie wzrosły.

Nierozstrzygnięta pozostaje jednak kwestia, czy ten wzrost przychodów był związany z obniżką podatków. Krytycy teorii Laffera przypominają, że udział podatków w amerykańskim PKB w 1981 roku wynosił 19%, a w roku 1986 spadł do 17,5% PKB. Uważają, że wzrost przychodów podatkowych mógł być pochodną wzrostu gospodarczego, a wpływy podatkowe byłyby wyższe, gdyby stawki podatkowe pozostały na wcześniejszym poziomie.

Arthur Laffer jest uznawany za twórcę ekonomii strony podażowej, która jako szkoła myśli ekonomicznej narodziła się w latach 80. XX w. w odpowiedzi na kryzys, w jakim od połowy lat 70. XX w. znalazła się gospodarka amerykańska. Twórcy ekonomii podaży uważali, że kryzys został wywołany przez działania interwencyjne rządu, które miały zwiększać popyt i tym samym stymulować wzrost gospodarczy. Równocześnie uważali, że wzrost gospodarczy jest związany z poziomem produkcji – wyższa produkcja daje wyższy popyt, a mniejsze podatki wspierają ten proces, bo zachęcają ludzi do wydajniejszej pracy.

Właśnie ta szkoła myśli ekonomicznej argumentuje, że wprowadzenie jednej, niskiej stawki podatkowej i ulg podatkowych dla firm, które prowadzą inwestycje, pozytywnie wpłynie na rozwój gospodarczy kraju.

Projekt „Pieniądz – historia i teraźniejszość. Zarządzanie finansami – zagrożenia i szanse” – jest realizowany wspólnie z Narodowym Bankiem Polskim w ramach programu edukacji ekonomicznej.

Wróć na Wnet.fm

Milton Friedman / siódma audycja z cyklu pt. „Czy fortuna kołem się toczy?”

Data publikacji:

Friedman sprzeciwiał się keynesowskim poglądom makroekonomicznym i głosił własną teorię wolnorynkowego monetaryzmu. W roku 1976 otrzymał Nagrodę Nobla w dziedzinie ekonomii.

Milton Friedman urodził się 31 lipca 1912 roku w Nowym Jorku. Dorastał na wschodnim wybrzeżu, rozpoczął studia na Uniwersytecie Stanowym Rutgersa, gdzie studiował matematykę i ekonomię. W roku 1932 rozpoczął studia doktoranckie w dziedzinie ekonomii na uniwersytecie w Chicago, a doktorat obronił w 1946 roku. W tym czasie Friedman pracował w Narodowym Biurze Badań Ekonomicznych, gdzie analizował rozkład dochodów w Stanach Zjednoczonych. Po zakończeniu prac nad badaniem nierównomiernych dochodów zajął się badaniami podatków i analizą statystyczną. Po otrzymaniu tytułu doktorskiego rozpoczął pracę na wydziale ekonomii uniwersytetu w Chicago, gdzie dokonał swoich najwybitniejszych odkryć.

Swojego pierwszego przełomu w dziedzinie ekonomii dokonał Friedman w 1957, gdy ogłosił teorię dochodu permanentnego. Zgodnie z tą teorią wielkość konsumpcji w danym okresie zależy od poziomu przeciętnego dochodu, czyli długookresowego dochodu gospodarstw domowych, nie zaś od wysokości ich dochodu w konkretnym okresie. Friedman twierdził, że chwilowe zmiany dochodu obywateli nie powodują wzrostu ich konsumpcji. Ludzie, planując swoją konsumpcję, kierują się przeciętnym dochodem, dlatego też wzrost konsumpcji w danym okresie może być tylko wynikiem zmiany dochodu, która będzie postrzegana przez konsumentów jako stała. Teoria ta stała w opozycji do keynesowskiej teorii konsumpcji, której podstawą była liniowa funkcja konsumpcji.

Nowatorski wkład Friedmana do dziedziny ekonomii miał miejsce dzięki jego analizie dominujących teorii makroekonomicznych. W czasie gdy był profesorem, makroekonomia była w posiadaniu ekonomistów keynesowskich. Przedstawiciele tej szkoły myśli ekonomicznej, której pionierem był John Maynard Keynes, byli przekonani, że polityka fiskalna jest ważniejsza od polityki monetarnej; że wydatki państwa powinny być wykorzystywane do przeciwdziałania zmienności cykli koniunkturalnych.

Friedman sprzeciwiał się keynesowskim poglądom makroekonomicznym, przedstawiając własną teorię wolnorynkowego monetaryzmu. Friedman podkreślał wagę polityki monetarnej i wskazywał, że wzrost podaży pieniądza wpływa na poziom cen.

W roku 1976 Milton Friedman otrzymał Nagrodę Banku Szwecji im. Alfreda Nobla w dziedzinie ekonomii za dokonania w zakresie analizy konsumpcji, historii i teorii monetarnej oraz za pokazanie złożoności polityki stabilizacji.

Friedman był członkiem zespołu doradców ekonomicznych prezydentów Nixona oraz Reagana.

Milton Friedman zmarł 16 listopada 2006 roku w szpitalu w San Francisco.

Projekt „Pieniądz – historia i teraźniejszość. Zarządzanie finansami – zagrożenia i szanse” – jest realizowany z Narodowym Bankiem Polskim w ramach programu edukacji ekonomicznej.

Wróć na Wnet.fm

John Maynard Keynes / szósta audycja z cyklu pt. „Czy fortuna kołem się toczy?”

Data publikacji:

Keynes był orędownikiem interwencji rządowych w celu ograniczenia bezrobocia i recesji. Twierdził, że roboty publiczne, wzrost wydatków rządowych oraz deficyt budżetowy zmniejszają bezrobocie.

John Maynard Keynes urodził się 5 czerwca 1883 roku w Anglii. Był filozofem i ekonomistą, który przez lata pracował dla Brytyjskiej Kompanii Wschodnioindyjskiej, i jest znany jako ojciec ekonomii keynesowskiej. Jest szczególnie uznany za swoje teorie, które dotyczyły m.in. powodów długoterminowego bezrobocia. W książce pt. „Ogólna teoria zatrudnienia, procentu i pieniądza” Keynes stał się zdeklarowanym orędownikiem pełnego zatrudnienia i interwencji rządowych jako sposobu powstrzymania recesji i zwiększenia tempa wzrostu gospodarczego. Kwestionował w niej zasady dotychczas obowiązującej klasycznej teorii ekonomii. Jego teorie zawarte w książce były odpowiedzią na kryzys w jakim pogrążyła się światowa gospodarka w latach 30. XX wieku (zapoczątkowany w 1929 roku w USA).

Keynes został ekonomistą w dużej mierze dzięki swojemu ojcu, Jamesie Millu, który też był ekonomistą. Mill opublikował w 1859 swoją najważniejszą pracę pt. „O wolności”. Napisał również powszechnie używany podręcznik pt. „Zasady ekonomii politycznej”, książkę, która została oparta na koncepcjach Adama Smitha i Davida Ricardo.

Ojciec Keynesa był rzecznikiem leseferyzmu i również sam Keynes, podczas gdy przebywał w Cambridge, był tradycyjnym zwolennikiem zasad wolnego rynku. Jednak później Keynes stał się orędownikiem interwencji rządowych w celu ograniczenia bezrobocia i wynikającej z niego recesji. Twierdził, że roboty publiczne, wzrost wydatków rządowych oraz wzrost deficytu budżetowego zmniejszają wysoki poziom bezrobocia.

W latach drugiej wojny światowej ekonomista pełnił służbę w brytyjskim ministerstwie skarbu, prowadził rokowania z USA w sprawie pożyczek wojennych i w 1944 roku brał udział w konferencji w Bretton Woods. Mimo choroby i zmęczenia (w 1937 roku przeżył atak serca) Keynes wyraźnie zdominował konferencję swoją osobowością.

Proponował, aby stworzyć międzynarodową instytucję finansową – Bank Międzynarodowego i Światowego Funduszu Walutowego, oraz wprowadzić jedną uniwersalną walutę „Bankor”, która miała stać się środkiem finansowym dla odbudowy zniszczeń po II wojnie światowej. Nie stało się tak, ponieważ najważniejsze decyzje podejmowane były wówczas przez Amerykanów, z sekretarzem stanu Harrym Dexterem na czele, którzy chcieli, aby to właśnie dolar stał się walutą międzynarodową.

Po konferencji na Keynes’a posypały się zaszczyty. Ekonomista został członkiem Izby Lordów, był lordem Keynes, baronem Tilton, majątku, który kupił w dojrzałym wieku. Otrzymał honorowy tytułu od Uniwersytetu Edynburgu, Sorbony i Cambridge. W mowie wygłoszonej w Izbie Lordów w 1944 roku tak podsumował cel swojego życia: „Wszystkie moje siły poświęciłem usunięciu przekleństwa bezrobocia”.

W marcu 1946 roku, podczas negocjacji spłaty brytyjskiego długu Stanom Zjednoczonym, przeszedł kolejny zawał. Kilka tygodni później, w niedzielę wielkanocną 21 kwietnia, nastąpił kolejny atak. Zmarł w swoim domu w wieku 62 lat.

Projekt „Pieniądz – historia i teraźniejszość. Zarządzanie finansami – zagrożenia i szanse” – jest realizowany z Narodowym Bankiem Polskim w ramach programu edukacji ekonomicznej.

 

Wróć na Wnet.fm

Ludwig von Mises / czwarta audycja z cyklu pt. „Czy fortuna kołem się toczy?”

Data publikacji:

Ludwig von Mises, ojciec teorii popytu pieniądza i cykli koniunkturalnych spowodowanych ekspansją kredytów bankowych w ekonomii, już w 1920 r. twierdził, że socjalizm poniesie ekonomiczną porażkę.

Ludwig von Mises urodził się 29 września 1881 roku we Lwowie. Był jednym z ostatnich członków szkoły austriackiej w ekonomii. Obronił doktorat z prawa i ekonomii na Uniwersytecie Wiedeńskim w 1906 roku. Jedna z jego najlepszych prac, „Teoria pieniądza i kredytu”, została opublikowana w 1912 roku i stała się popularnym podręcznikiem dla studiujących bankowość przez kolejne dwie dekady. W swojej pracy Mises rozszerzył teorię użyteczności krańcowej na pieniądz, który – według autora – cieszy się popytem ze względu na swoją użyteczność w nabywaniu innych dóbr, czyli popyt na pieniądz wynika z zamiaru użycia pieniądza do wymiany.

W tej samej książce Mises twierdzi, że powodem cykli koniunkturalnych jest niekontrolowana ekspansja kredytów bankowych. W 1926 Mises założył Austriacki Instytut Badania Koniunktury, a jego najbardziej wpływowy student, Friedrich Hayek, rozwinął później teorię cykli koniunkturalnych Misesa.

Kolejną godną uwagi zasługą Misesa jest stwierdzenie, że socjalizm musi ponieść ekonomiczną porażkę. Badacz twierdził w artykule z 1920 roku, że socjalistyczny rząd nie jest w stanie prowadzić obliczeń ekonomicznych wymaganych do organizowania kompleksowej gospodarki w wydajny sposób. Wprawdzie ekonomiści socjalistyczni Oskar Lange i Abba Lerner nie zgadzali się z Misesem, jednak współcześni ekonomiści zgadzają się, że argumentacja Misesa, udoskonalona przez Hayek’a, jest trafna. Ludwig von Mises był przekonanym, że prawdy ekonomiczne wywodzą się z oczywistych aksjomatów i nie mogą być zbadane doświadczalnie. Swój pogląd przedstawił w wielkim dziele pt. „Ludzkie działanie: Traktat o ekonomii” oraz w innych publikacjach, ale nie udało mu się przekonać wielu ekonomistów poza szkoła austriacką. Mises był również przekonującym orędownikiem leseferyzmu – był przeciwnikiem interwencji rządu w gospodarkę, ale dopuszczał pewne wyjątki, np. usprawiedliwiał pobór do wojska w czasie wojny.
Od 1913 do 1934 Mises był profesorem Uniwersytetu Wiedeńskiego, ale nie pobierał z tego tytułu wynagrodzenia, a zarabiał jako ekonomista w Wiedeńskiej Izbie Handlowej, w której pełnił rolę głównego doradcy ekonomicznego dla austriackiego rządu. Chcąc trzymać się z dala od nazistowskich wpływów w jego rodzinnej Austrii, wyjechał do Genewy w roku 1934, gdzie pracował jako profesor Szkoły Wyższej Studiów Międzynarodowych do czasu, gdy wyemigrował do Nowego Jorku w roku 1940. Mises pracował w Nowym Jorku jako profesor wizytujący na Uniwersytecie Nowojorskim od 1945 do 1969 roku.

Poglądy Misesa – dotyczące rozumowania ekonomicznego i polityki gospodarczej – wyszły z mody podczas Keynesowskiej rewolucji, która zdominowała amerykańską myśl ekonomiczną od połowy lat 30. do lat 60. XX wieku. Przemiana Misesa dokonała się w późnych latach 40. pod wpływem Keynesowskiej rewolucji i wcześniejszych zniszczeń dokonanych przez Hitlera w Austrii. Mises przestał postrzegać się jako ekonomistę głównego nurtu, a zaczął się widzieć jako wyrzutka, co wyraźnie widać w książce „Ludzkie działanie: Traktat o ekonomii”, której pierwsza część, napisana w 1912 roku, charakteryzuje się spokojną argumentacją, a część ostatnia, dodana w latach 40., jest ostra i natarczywa.
Miał duży wpływ na młodych ludzi. Odradzająca się szkoła austriacka w Stanach Zjednoczonych wiele zawdzięcza wytrwałości Misesa. Ludwig von Mises zmarł 10 października 1973 roku w Szpitalu Świętego Wincentego w Nowym Jorku.

 

Projekt „Pieniądz – historia i teraźniejszość. Zarządzanie finansami – zagrożenia i szanse” – realizowany z Narodowym Bankiem Polskim w ramach programu edukacji ekonomicznej.

Wróć na Wnet.fm

Adam Smith. Ojciec współczesnej ekonomii / piąta audycja z cyklu pt. „Czy fortuna kołem się toczy?”

Data publikacji:

Adam Smith, XVIII-wieczny autor „Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów”, dzieła nazywanego biblią kapitalizmu, którego data wydania uznawana jest za datę narodzin współczesnej ekonomii.

Ten osiemnastowieczny szkocki ekonomista i filozof w „Badaniu nad naturą i przyczynami bogactwa narodów” opisał pierwszy system ekonomii politycznej.

Dokładna data urodzin Adama Smitha nie jest znana, ale zarejestrowana została data jego chrztu, który odbył się 5 czerwca 1723 roku w miejscowości Kirkcaldy w Szkocji. Adam Smith uczęszczał do szkoły Burgh School, gdzie uczył się łaciny, matematyki, historii i sztuki pisania. Studia na Uniwersytecie w Glasgow rozpoczął w wieku 14 lat, a w 1740 roku przeniósł się do Oxfordu.

W roku 1748 rozpoczął serię otwartych wykładów na Uniwersytecie w Edynburgu. Dzięki tym wykładom w 1750 roku poznał Davida Hume’a, szkockiego filozofa i ekonomistę, co zapoczątkowało ich dozgonną przyjaźń. Owocem ich znajomości było przyjęcie Adama Smitha do kadry Uniwersytetu w Glasgow w 1751 roku.

Osiem lat później Smith opublikował „Teorię uczuć moralnych”, książkę, w której twierdził, że moralność jest zależna od sympatii pomiędzy osobą a innymi członkami społeczeństwa. Niedługo po ukazaniu się tej pozycji został nauczycielem przyszłego księcia Buccleuch (1763-1766). Udał się z nim do Francji, gdzie spotkał innych wybitnych myślicieli swoich czasów, takich jak Benjamin Franklin i francuski ekonomista Turgot.

„Bogactwo narodów”

Adam Smith pracował przez dziewięć lat nad swoją następną książką i w 1776 roku opublikował „Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów” (zwykle nazywaną w skrócie „Bogactwo narodów”). „Bogactwo narodów” jest uznawane za pierwszą pracę poświęconą analizie ekonomii politycznej.

Ekonomia tamtych czasów była zdominowana przez koncepcję, zgodnie z którą najlepszą miarą bogactwa kraju były jego zapasów złota i srebra. Smith zaproponował, że bogactwo kraju powinno być oceniane za pomocą innej miary – całkowitej wartości produkcji i handlu; miary dzisiaj
nazywanej Produktem Krajowym Brutto, czyli PKB. Smith w swojej pracy zgłębił teorię podziału pracy oraz koncepcję, wywodzącą się jeszcze od Platona, która twierdzi, że wyspecjalizowanie prowadzi do wzrostu wydajności. Krytykował taki podział pracy twierdząc, że może powodować u pracowników „psychiczne okaleczenie”, czyniąc ich wyizolowanymi ignorantami ze względu na pracę ograniczającą się do wykonywania jednej powtarzalnej czynności.

W swoich pracach Adam Smith zastanawia się nad ekonomią w kontekście początków rewolucji przemysłowej i stwierdza, że gospodarki wolnorynkowe, czyli kapitalistyczne, są najbardziej wydajne i korzystne dla społeczeństw. Smith argumentuje za systemem ekonomicznym opartym na indywidualnym własnym interesie i prowadzonym przez „niewidoczną rękę”. Uważa, że w takim systemie wszyscy zdobędą największe dobro.

„Bogactwo narodów” zapewniło Smithowi dalekosiężną sławę, a samo dzieło, uznawane za fundamentalne dzieło klasycznej ekonomii, jest jedną z najbardziej wpływowych książek po dziś dzień. Adam Smith został rektorem Uniwersytetu w Glasgow w roku 1787, a trzy lata później zmarł w wieku 67 lat.

Projekt „Pieniądz – historia i teraźniejszość. Zarządzanie finansami – zagrożenia i szanse” – realizowany z Narodowym Bankiem Polskim w ramach programu edukacji ekonomicznej.

Wróć na Wnet.fm

Ponad dwa miliony Polaków nie spłaca długów w terminie / trzecia audycja z cyklu pt. „Czy fortuna kołem się toczy?”

Data publikacji:

Ponad 14% wszystkich klientów banków, SKOK-ów i firm pożyczkowych współpracujących z BIK nie wywiązuje się ze swoich zobowiązań. Średnia kwota zaległego zobowiązania na osobę wynosi 20 790 zł.

Zgodnie z badaniami Biura Informacji Kredytowej w Polsce z września 2016 r. ze spłatą swoich długów w terminie nie radzi sobie już ponad dwa miliony osób. Średnia wartość ich zaległego zobowiązania wynosi ponad 20 tys. złotych. Prawie połowa ma zaległości przekraczające 5 tys. złotych. Rekordziści są zadłużeni na nawet ponad 100 mln złotych!

Choć zadłużenie prywatne w Polsce jest znacznie niższe niż w krajach rozwiniętych, to udział kredytów zagrożonych jest względnie wysoki. Po części wynika to z bardziej restrykcyjnych regulacji, a po części jednak z naszej własnej niefrasobliwości.

Łączna kwota zaległych płatności klientów czasowo niewywiązujących się ze zobowiązań wynosiła w czerwcu 2016 r. 44,6 mld zł i od 2008 r. wzrosła prawie 5,5-krotnie. W czerwcu 2016 r. problem dotyczył ok. 2,15 mln osób, czyli nieco ponad 14% wszystkich klientów banków, SKOK-ów i firm pożyczkowych współpracujących z BIK.

Raport InfoDług definiuje również profil osoby, która przestała spłacać długi w terminie. Aktualnie jest to mężczyzna w wieku od 35 do 44 lat, mieszkaniec Śląska. Właśnie z tego regionu Polski pochodzi najwięcej, bo ponad 14%, osób nieterminowo regulujących zobowiązania. Średnie zaległe zobowiązanie statystycznego Polaka wynosi 26 367 złotych. Osoba ta częściej ma problem ze spłatą rachunków i alimentów niż kredytów. Kredyty znajdują się na dalszym planie. W zaległościach kredytowych osobom w wieku 35-44 lat dorównują Polacy, którzy ukończyli 65. rok życia.

Średnia kwota zaległego zobowiązania przypadająca na osobę nieregulującą terminowo zobowiązań wyniosła 20 790 złotych. 51,1% z tych osób miało zaległości nieprzekraczające 5 tys. złotych. W przypadku 34,7% zaległości przekraczają 10 tys. złotych.

Prawie 215 tys. zł to średnia wartość zaległego kredytu mieszkaniowego. Właśnie te zobowiązania wraz z zaległymi alimentami są odpowiedzialne za wysokie zaległe płatności Polaków.

Powyższe dane uzupełnia raport nt. finansów gospodarstw domowych publikowany cyklicznie przez Instytut Ekonomiczny Narodowego Banku Polskiego. Raport potwierdza, że zobowiązania Polaków ciągle rosną. Natomiast dane od 2010 r. pokazują stabilizację transakcji w formie kredytów mieszkaniowych i wskazują na trend wzrostowy transakcji w formie kredytów konsumpcyjnych.

Większość ekspertów doradzających w zakresie finansów osobistych i rodzinnych zgadza się, że zadłużenie budżetu domowego nie jest dobrą sytuacją. Marcin Iwuć, który po 11 latach w branży finansowej zostawił korporację, aby zająć się popularyzowaniem wiedzy o zarządzaniu finansami, w swojej książce określa dług jako ryzyko i przeciwieństwo oszczędności. Uważa, że ci, którzy chcą być zamożni, powinni uwolnić się od wszelkich długów.

Ekspert w kroku czwartym proponowanego programu zarządzania finansami zachęca do uregulowania zobowiązań, których możemy się pozbyć w planowy sposób. Ważna jest kolejność. Po pierwsze, zaległe opłaty związane z mieszkaniem. Potem „chwilówki” i pożyczki z różnego rodzaju parabanków, bo tutaj odsetki rosną w zastraszającym tempie. W następnej kolejności kredyty konsumpcyjne. Rozważając zmniejszenie obciążeń wynikających z kredytu hipotecznego, trzeba jednak wziąć pod uwagę, że – w przeciwieństwie do powyższych rodzajów kredytów – ma on zabezpieczenie i jest względnie nisko oprocentowany. Ponadto wcześniejsza spłata kredytu hipotecznego nierzadko wiąże się z dodatkowymi opłatami.

Długi wpisujemy na listę w kolejności od najniższej do najwyższej kwoty pozostałej do zapłaty. Jest to kolejność, w jakiej powinniśmy rozprawiać się z tymi długami. Na liście zamieszczamy informacje o wysokości raty lub miesięcznej kwoty spłaty, oprocentowaniu i kwocie pozostałej do spłaty. Gdy spłacimy najniższe zadłużenie, nasza lista stanie się krótsza, a my zyskamy dodatkową motywację do dalszej walki z długami, a właśnie stopniowy spadek motywacji oraz zniechęcenie, które dopada nas, gdy nie widzimy rezultatów, jest główną przyczyną niepowodzenia w procesie oddłużania.

Projekt „Pieniądz – historia i teraźniejszość. Zarządzanie finansami – zagrożenia i szanse” – realizowany jest z Narodowym Bankiem Polskim w ramach programu edukacji ekonomicznej.